Ông Nguyễn Trí Ngọc, Phó Chủ tịch Hiệp hội Phân bón Việt Nam cho biết, theo Luật số 71, mặt hàng phân bón thuộc đối tượng “không chịu thuế GTGT”. Vì vậy, các doanh nghiệp phân bón không được kê khai, khấu trừ thuế GTGT đầu vào là hàng hoá, dịch vụ, thiết bị máy móc, đầu tư cho sản xuất phân bón. Chính vì không được khấu trừ nên các hoạt động sản xuất phân bón phải tính vào giá thành sản phẩm, tác động làm đẩy giá phân bón khiến người nông dân và người sử dụng vật tư chịu thiệt. Trong khi vật tư chiếm khoảng 40-60% giá thành của các sản phẩm nông nghiệp và là sản phẩm thiết yếu đầu vào không thể thiếu.

Một tác động khác là khi giá thành phân bón sản xuất trong nước tăng sẽ bất lợi trong cạnh tranh với sản phẩm phân bón nhập khẩu. Mỗi năm, ngành nông nghiệp tiêu thụ 11-12 triệu tấn phân bón, trong đó các sản phẩm sản xuất trong nước khoảng 8 triệu tấn, còn lại nhập khẩu. Nhập khẩu thì cạnh tranh bất bình đẳng vì bên bán chịu thuế GTGT nên được khấu trừ và giá nhập vào thấp hơn so với giá sản xuất trong nước.

Ông Nguyễn Hoàng Trung, Phó tổng giám đốc CTCP DAP- Vinachem cũng cho biết, khi giá thành sản xuất tăng nhưng giá bán trên thị trường không điều chỉnh được vì có sự cạnh tranh bất bình đẳng giữa hàng sản xuất trong nước và nhập khẩu. Phân bón nhập khẩu không phải chịu thuế. Người nhập khẩu phân bón về không phải chịu thuế GTGT nên có điều kiện để giảm giá bán. Phân bón nhập khẩu hình thành mặt bằng chung cho giá trên thị trường.

Trong 10 năm qua, tác động của Luật thuế 71 khiến tất cả chi phí đầu tư nâng cấp nhà máy, nâng cao chất lượng sản phẩm không được hoàn thuế và cộng vào tổng mức đầu tư, điều này dẫn tới hạn chế tính hiệu quả của dự án. Nên không nhiều dự án phân bón có quy mô lớn được đầu tư. Điều này đã không thúc đẩy sản xuất, làm cho doanh nghiệp không có động lực để tăng đầu tư, tái đầu tư, nâng cao quy mô sản xuất và chất lượng sản phẩm. Điều này cũng khiến người nông dân thiệt hại khi không được sử dụng sản phẩm tốt hơn.

“Nếu chúng tôi tăng quy mô sản xuất thì giá thành chắc chắn giảm, vì sản xuất phân bón giá thành tác động rất nhiều bởi quy mô sản xuất. Người nông dân sẽ được hưởng lợi từ việc này”, ông Trung nhấn mạnh.

Ông Nguyễn Văn Phụng, nguyên Vụ trưởng Vụ quản lý Thuế Doanh nghiệp lớn - Tổng cục Thuế cho biết, nguyên lý của thuế giá trị gia tăng tác động trực tiếp đến giá bán. Việc áp dụng phân bón không chịu thuế VAT trong 10 năm qua là chúng ta đang ở tình trạng “cháy nhà hai đầu” ở cả ba phương diện: nhà nước, DN và nhà nông.

Nhà nước thỏa thuận WTO không phân biệt hàng nội và hàng ngoại. Hàng trong nước không chịu thuế thì hàng nhập khẩu cũng không chịu thuế, do đó DN nước ngoài có cơ hội tấn công vào thị trường Việt Nam. Phân bón nhập khẩu vào chịu thuế VAT 0% nên DN nước ngoài luôn có lợi thế so sánh với DN nội về không chịu thuế, về chi phí thấp hơn và nhà nước bị thất thu một khoản tiền lẽ ra phải thu được nếu duy trì thuế 5%. Như vậy nhà nước bị “cháy” đầu tiên khi mất 5% đối với phân bón nhập khẩu.

Đối với nhà sản xuất là các doanh nghiệp, khó khăn ở vật tư nguyên liệu đầu vào, chi phí đầu tư mua sắm trang thiết bị, chuyển đổi công nghệ không được áp dụng chế độ khấu trừ thuế giá trị gia tăng nên tất cả các khoản thuế đầu vào mà DN trả đã cộng vào giá bán, cộng vào chi phí cố định làm tăng giá sản phẩm, khiến nhiều DN hóa chất phân bón bị thua lỗ.

Ông Nguyễn Văn Phụng, nguyên Vụ trưởng Vụ quản lý Thuế Doanh nghiệp lớn Tổng cục Thuế

“Nhiều diễn giả, nhà khoa học cho rằng nếu tính thuế phân bón hóa chất 5% sẽ khiến người nông dân bị thiệt là tính toán nhầm. Họ quên đi tính liên hoàn của thuế VAT. Trước đây, áp dụng Luật 13, áp 5% thuế thì tốt, DN thuận lợi, nhưng từ khi áp dụng Luật 71, DN không đầu tư được. Nhà máy phân bón Cà Mau trong 9 năm số thuế đầu vào không được khấu trừ dồn tích lại, đầu tư không được khấu trừ cộng vào giá thành 2.446 tỷ đồng. Phú Mỹ, Ninh Bình, Hóa chất Hải Phòng… đều như vậy. DN bị cháy thứ hai”, ông Phụng dẫn chứng.

Người nông dân tâm lý thích đồ ngoại, DN ngoại lấy giá bán nội cộng thêm 1-2% để bán. Khi DN trong nước không chịu được bán giá tăng lên thì DN ngoại cũng đẩy giá lên. Người nông dân chịu thiệt, nước ngoài được lợi. Vô hình chung kìm hãm đầu tư của DN đổi mới công nghệ, đổi mới đầu tư của DN công nghiệp sản xuất phân bón trong nước.

Chính vì vậy, gần đây đã có rất nhiều nghiên cứu cho rằng việc mặt hàng phân bón không chịu thuế còn “đau khổ hơn” việc phải chịu thuế 5% và cho rằng, nếu quy định minh bạch và có tính tới quan hệ liên thông các ngành với nhau, chúng ta vẫn thu được ngân sách từ DN nước ngoài và vẫn đảm bảo được cam kết quốc tế.

Cũng theo ông Nguyễn Văn Phụng, việc áp thuế GTGT 5% với mặt hàng phân bón sẽ mang lại nhiều lợi ích. Thứ nhất là tăng thu ngân sách đối với thuế nhập khẩu trong khi vẫn giữ mặt bằng giá bán trong nước. Đối với nông dân có cơ hội yêu cầu DN bán giá mới thấp hơn, yêu cầu DN phân bón thực hiện nguyên tắc đúng theo Luật, được khấu trừ đầu vào cần hạ mặt bằng giá bán.

Thứ hai, chúng ta đang hướng đến kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, tiến tới kinh tế nông nghiệp nông thôn. Hiện có rất nhiều DN lớn đầu tư về nông thôn, việc đưa thuế giá trị gia tăng đầu vào của DN phân bón 5% được khấu trừ kê khai đầu vào.

Thứ ba, có những DN chuyên sản xuất mặt hàng chịu thuế 5% nhưng đầu vào 10%, trước đó phân bón thuốc trừ sâu, ngành dược, thiết bị… thuế đầu ra thấp hơn đầu vào, nhà nước hoàn lại cho DN, tránh DN bị mất vốn. Hiện nay có gần 100.000 tỷ thuế VAT đầu vào không được khấu trừ, đang nằm ở các DN đang hạch toán ghi nợ tài khoản kế toán - tài khoản 133, thuế VAT đầu vào được khấu trừ nhưng không được khấu trừ, nó là một khoản mất vốn. Với quy định này của Luật thuế giá trị gia tăng, DN sẽ tốt hơn.