Tín dụng suy giảm, nợ xấu tăng mạnh tạo áp lực cho các công ty tài chính

Phát biểu khai mạc Hội thảo, ông Nguyễn Quốc Hùng, Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam cho biết, cho vay tiêu dùng được đánh giá là một lĩnh vực “nóng”. Số liệu thống kê đến cuối năm 2023 cho thấy, tỷ trọng dư nợ tín dụng tiêu dùng chiếm khoảng 21% tổng dư nợ tín dụng đối với nền kinh tế, đạt gần 2,9 triệu tỷ đồng, đây là con số tương đối lớn. Hiện nay, toàn hệ thống có 15 công ty tài chính tiêu dùng được NHNN cấp phép đang hoạt động. Tính đến cuối tháng 2/2024, dư nợ cho vay tiêu dùng của các công ty tài chính khoảng 138,8 nghìn tỷ đồng, chiếm khoảng 5% dư nợ tín dụng tiêu dùng toàn hệ thống. Như vậy, có thể thấy, nguồn vốn từ các ngân hàng đã đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng, phục vụ đời sống, hoạt động sản xuất kinh doanh của người dân, góp phần kích cầu, hỗ trợ tăng trưởng kinh tế và thu hẹp một phần quy mô, sự ảnh hưởng của tín dụng đen. Tuy nhiên, dù các cơ quan quản lý đã vào cuộc quyết liệt, triệt phá nhiều đường dây tín dụng đen, tuy nhiên tín dụng đen vẫn len lỏi trong xã hội, chưa thể xoá bỏ triệt để.

Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam bày tỏ lo ngại các hội nhóm “bùng nợ” trên mạng xã hội, ảnh hưởng xấu đến hình ảnh, uy tín của các ngân hàng, các công ty tài chính

Trong khi tín dụng tiêu dùng là động lực cho tăng trưởng tín dụng nhưng thực tế dư nợ lĩnh vực này lại đang bị suy giảm. Tính đến hết tháng 2/2024, tốc độ tăng trưởng tín dụng tiêu dùng âm (giảm 2,5% so với ngày 31/12/2023). Ông Nguyễn Hồng Quân - Thành viên Hội đồng Hiệp hội Ngân hàng, Phó tổng Giám đốc TPBank cho hay, những tháng đầu năm 2024, tín dụng tăng trưởng thấp nhất trong vòng 4 năm qua. Nguyên nhân do sự khó khăn của nền kinh tế ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng trả nợ trên thực tế của nhóm khách hàng mục tiêu của các công ty tài chính tiêu dùng, vốn đa phần là người có thu nhập thấp, dễ bị ảnh hưởng, tổn thương do tác động của tình hình kinh tế, xã hội. Song nguyên nhân chính ảnh hưởng đến tín dụng suy giảm theo các diễn giả do hoạt động thu hồi nợ khó khăn. Ý thức trả nợ của người đi vay không tốt, người vay cố tình không trả nợ; cố tình chống đối, tố cáo, vu khống cán bộ thu nợ; Không có hành lang pháp lý cho hoạt động thu hồi nợ tài chính tiêu dùng, dẫn đến ngân hàng thương mại, công ty tài chính không có công cụ để thu hồi nợ. Cùng với đó, nợ xấu tăng cao, các ngân hàng thương mại, công ty tài chính phải trích lập dự phòng lớn, trong giai đoạn nền kinh tế gặp nhiều khó khăn, dẫn đến buộc phải thu hẹp kế hoạch tăng trưởng. Hoạt động xử lý, thu hồi nợ xấu của các TCTD, đặc biệt là của các công ty tài chính gặp rất nhiều khó khăn, nhiều công ty lâm vào tình trạng khó khăn, thậm chí thua lỗ do phải trích dự phòng rủi ro tăng cao.

Đến cuối năm 2023, tỷ lệ nợ xấu của tín dụng cho vay đời sống phục vụ tiêu dùng đạt 3,8% và đến nay nhích lên hơn 4%. Riêng nợ xấu tại các công ty tài chính dù giảm nhẹ từ mức 15% cuối năm 2023 đến nay dù còn khoảng 14,63% nhưng vẫn ở mức đáng báo động.

“Nợ xấu gia tăng ngoài những yếu tố khách quan với khó khăn chung của nền kinh tế, còn có những yếu tố chủ quan là khách hàng cố tình không trả nợ, thành lập các hội nhóm “bùng nợ” trên mạng xã hội, chống đối, vu khống cán bộ thu hồi nợ, ảnh hưởng xấu đến hình ảnh, uy tín của các ngân hàng, các công ty tài chính, ảnh hưởng lớn đến tâm lý của cán bộ thu hồi nợ”, ông Nguyễn Quốc Hùng chia sẻ.

Ông Darryl Dong - đại diện cấp cao IFC Việt Nam chia sẻ tại Hội thảo

Về thực trạng trên, ông Darryl Dong - đại diện cấp cao IFC Việt Nam cho rằng trong một môi trường đầy thách thức, với tình hình kinh tế toàn cầu có nhiều biến động và nợ xấu cho vay doanh nghiệp lẫn cho vay tiêu dùng đều đang có chiều hướng gia tăng, do đó, lĩnh vực cho vay tiêu dùng hiện đang trải qua giai đoạn rất khó khăn. “Các dấu hiệu thị trường cho thấy tín dụng tiêu dùng tăng trưởng chậm lại, do ảnh hưởng bởi các khó khăn trong các ngành thâm dụng lao động, đặc biệt là trong sản xuất và xuất khẩu. Các điều kiện thị trường bên ngoài bất lợi, nhu cầu tín dụng giảm, hoạt động cho vay thắt chặt và nợ quá hạn gia tăng khiến cho tín dụng tiêu dùng bị ảnh hưởng mạnh. Tỷ lệ nợ xấu trong lĩnh vực này đã tăng đáng kể”, ông Darryl Dong, Đại diện cấp cao IFC Việt Nam.

Cần thiết phải có hành lang pháp lý đủ mạnh xử lý nợ xấu cho vay tiêu dùng

Trong bối cảnh tiêu dùng được đánh giá là một trong động lực tăng trưởng kinh tế việc nâng cao tính lành mạnh và hiệu quả thu hồi nợ tiêu dùng là vấn đề rất quan trọng.

Các đại biểu đề nghị cần phải có chế tài xử lý mạnh đối với các hội nhóm bùng nợ đang tràn lang trên mạng xã hội. Dù thời gian qua các cơ quan quản lý cũng đã có chế tài nhưng chưa đủ sức răn đe nên dẫn tới vẫn còn coi thường pháp luật. Do đó, nếu không mạnh tay dẹp vấn nạn này sẽ ảnh hưởng đến nhu cầu chính đáng cần tiếp cận vốn từ ngân hàng. “Cấp có thẩm quyền xây dựng các hướng dẫn cụ thể, thống nhất để xử lý, truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi trốn tránh nghĩa vụ trả nợ một cách có chủ ý”, ông Lê Quốc Ninh - Chủ nhiệm Câu lạc bộ Tài chính Tiêu dùng đồng thời là Tổng giám đốc Công ty Tài chính Mcredit đề xuất.

Các diễn giả thảo luận về các giải pháp nâng cao tính lành mạnh, hiệu quả cho vay tiêu dùng, thu hồi nợ tại Việt Nam

Trước tình hình còn phức tạp, ông Hùng khuyến nghị các ngân hàng cho vay chặt chẽ hơn, tránh gây mất an toàn hệ thống. Việc nâng cao chất lượng cho vay tiêu dùng phục vụ nhu cầu đời sống người dân, giảm tín dụng đen là điều cần thiết. Song, theo ông Hùng về phía ngân hàng cũng phải chia sẻ với khách hàng. Cụ thể, khi khách hàng trả nợ cần xem xét miễn giảm lãi, để họ thấy rằng dù khó khăn hoặc cố tình không trả nợ, đến khi hợp tác thì ngân hàng có phương pháp miễn, giảm nợ nhân văn.

Bên cạnh đó, đại diện Hiệp hội Ngân hàng cũng đặt vấn đề về việc đối với cho vay tiêu dùng hiện không có hành lang pháp lý mua bán nợ, trong khi không có tài sản đảm bảo nên dẫn đến hiện tượng dùng “xã hội đen” để đòi nợ một cách manh động. “Tôi cho rằng điều này không phù hợp với pháp luật hiện nay, do đó cần hành lang pháp lý để các đơn vị thu hồi nợ thuận lợi hơn. Hiệp hội đề xuất chấm điểm tín dụng người dân, tích hợp dữ liệu dân cư, để nhiều người vay vốn thấy hậu quả của việc “bùng nợ” khiến công việc làm ăn khác khó khăn và phải trả nợ ngân hàng”, ông Hùng kiến nghị và bày tỏ kỳ vọng, trong thời gian tới, với việc tích hợp định danh điện tử sẽ hỗ trợ chấm điểm tín dụng đối với khách hàng cá nhân, góp phần nâng cao ý thức, trách nhiệm của của người dân. Bên cạnh đó, hành lang pháp lý cho thu hồi nợ cũng cần sớm hoàn thiện để hoạt động thu hồi nợ được thực hiện thuận lợi, hiệu quả hơn.

Ông Quân cũng đồng tình cần có các giải pháp nâng cao ý thức, trách nhiệm của người vay; xây dựng hệ thống chấm điểm tín nhiệm công dân; minh bạch hóa hoạt động cho vay tiêu dùng. Các ngân hàng thương mại, công ty tài chính cần thống nhất hiệp thương để đưa ra các tuyên bố chung về chế tài với việc cố tình, chây ỳ trả nợ.

Xung quanh vấn đề này, ông Darryl Dong - đại diện Cấp cao của IFC Việt Nam chia sẻ, lĩnh vực cho vay tiêu dùng hiện đang trải qua giai đoạn rất khó khăn, do tình hình kinh tế toàn cầu có nhiều biến động và nợ xấu cho vay doanh nghiệp lẫn cho vay tiêu dùng đều đang có chiều hướng gia tăng. Đại dịch Covid-19 đã đẩy nhiều người có thu nhập thấp là những khách hàng chính của tín dụng tiêu dùng vào tình trạng tài chính khó khăn, giảm khả năng trả nợ. Trong bối cảnh đó, việc nâng cao hiệu quả thu hồi nợ tiêu dùng là hết sức thiết yếu. Đồng thời, xây dựng một khuôn khổ mạnh mẽ để giải quyết nợ xấu với cách tiếp cận thực tế theo nguyên tắc thị trường là điều hết sức cần thiết để xoay chuyển tình thế nợ xấu.

Ông Lê Trung Kiên, đại diện Cơ quan Thanh tra giám sát, NHNN Việt Nam phát biểu tại Hội thảo

Đồng tình với quan điểm trên, ông Lê Trung Kiên, đại diện Cơ quan Thanh tra giám sát, NHNN Việt Nam khẳng định, cần hoàn thiện hành lang pháp lý bao quát hơn các chủ thể trong lĩnh vực cho vay tiêu dùng và các vấn đề xử lý nợ xấu. Đặc biệt, cần có các biện pháp hữu hiệu, chặt chẽ để bên đi vay phải thực hiện đúng nghĩa vụ, không thể chây ì. Các quy định hiện hành phải được hoàn thiện, đảm bảo cân bằng lợi ích, hạn chế tranh chấp; nghiên cứu xây dựng văn bản luật về tín dụng tiêu dùng...

Ngoài ra, theo đại diện các tổ chức tài chính, thị trường Việt Nam vẫn thiếu dịch vụ xử lý nợ thuê chuyên nghiệp, trong khi đây là lĩnh vực phổ biến tại nhiều quốc gia phát triển. Do đó, hoạt động này nên được quy hoạch vào ngành nghề kinh doanh có điều kiện, quy định rõ ràng và minh bạch về điều kiện thành lập, hoạt động, cơ chế kiểm soát rõ ràng thay vì bị cấm như hiện nay. Ông Nguyễn Hồng Quân cũng đề xuất nghiên cứu xây dựng hành lang pháp lý cho phép các tổ chức thu hồi nợ trung gian chuyên nghiệp hoạt động thu hồi nợ, hỗ trợ cho các ngân hàng thương mại, công ty tài chính trong quá trình cho vay tiêu dùng.

Theo ông Darryl Dong, trong bối cảnh môi trường kinh tế chính trị ngày càng thách thức, hơn lúc nào hết, các cơ quan chức năng có vai trò giải quyết nợ xấu cần nhận thức được tầm quan trọng của việc xây dựng một khuôn khổ thể chế chặt chẽ, mạnh mẽ và thiết thực, dựa trên các nguyên tắc thị trường.

Việc phát triển các công ty mua bán, xử lý nợ xấu chuyên nghiệp, hình thành một thị trường mua bán nợ xấu năng động và chuyên nghiệp đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong xử lý nợ xấu tiêu dùng hiệu quả. IFC sẵn sàng hỗ trợ các cơ quan chức năng của Việt Nam, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam và các doanh nghiệp tham gia thị trường này. “Chúng tôi sẵn sàng chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm toàn cầu của mình để giúp Việt Nam cải thiện khung pháp lý trong xử lý nợ xấu, mất khả năng thanh toán và thu hồi nợ, cũng như xây dựng một thị trường nợ xấu năng động, tạo điều kiện cho các công ty mua bán, xử lý nợ xấu chuyên nghiệp có năng lực, có uy tín phát triển”, ông Darryl Dong khẳng định.

Điều này sẽ thu hút thêm đầu tư của khu vực tư nhân vào Việt Nam và hỗ trợ một hệ thống tài chính lành mạnh và có khả năng chống chịu tốt. Vấn đề này không hề dễ dàng nhưng đại diện IFC tin tưởng với sự nỗ lực của các cơ quan chức năng và các thành viên thị trường sẽ giúp xử lý và ngăn chặn đà tăng của nợ xấu cho vay doanh nghiệp lẫn cho vay tiêu dùng.