Toàn cảnh Diễn đàn

Thông tin từ CIEM cho thấy, thực tiễn công cuộc đổi mới trong hơn 35 năm qua, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng về phát triển kinh tế - xã hội. Kinh tế vĩ mô được duy trì ổn định; các cân đối lớn của nền kinh tế được bảo đảm; đặc biệt nhịp tăng trưởng GDP được duy trì ở mức cao, quy mô nền kinh tế liên tục được mở rộng, thu nhập bình quân đầu người được cải thiện đáng kể.

Mặc dù vậy, Việt Nam cũng đang phải đối mặt với những thách thức không nhỏ về cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu.

Những thách thức này trở nên phức tạp hợn trong bối cảnh Việt Nam cũng đang tiếp tục quá trình tăng dân số và đô thị hóa; quá trình công nghiệp hóa song còn chậm chuyển đổi từ cách tiếp cận kinh tế tuyến tính truyền thống, kéo theo những hệ lụy ngày càng nghiêm trọng đối với nguồn cung tài nguyên (bao gồm cả đất đai), lượng chất thải lớn, an ninh môi trường và an ninh nguồn nước.

Điều đó đặt ra yêu cầu Việt Nam cần phải nhìn nhận nghiêm túc hơn về yêu cầu phát triển bền vững, tăng cường mức độ độc lập, tự chủ của nền kinh tế và sức chống chịu của chuỗi cung ứng..., trong đó việc thúc đẩy việc phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn là một trong những giải pháp và hướng đi quan trọng phù hợp với định hướng mà nhiều quốc gia trên thế giới đang tiếp cận và chuyển đổi.

TS. Trần Thị Hồng Minh - Viện trưởng CIEM cho biết, nhận thức được tính cấp thiết của vấn đề, CIEM đã chủ động đề xuất nghiên cứu và tham vấn các chuyên gia, nhà đầu tư về kinh tế tuần hoàn. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, CIEM đã báo cáo Lãnh đạo Bộ Kế hoạch và Đầu tư trình Chính phủ ban hành Quyết định 687/QĐ-TTg ngày 7/6/2022 phê duyệt Đề án phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam, trong đó nhấn mạnh tư duy hướng tới khía cạnh “kinh tế” của mô hình kinh tế tuần hoàn và nhấn mạnh quan điểm về “tập trung ban hành các chính sách dài hạn nhằm khuyến khích, ưu đãi, tạo thuận lợi cho phát triển kinh tế tuần hoàn, gắn với lộ trình, kết quả cụ thể, đồng thời hoàn thiện cơ sở pháp lý vững chắc và tạo dựng sự linh hoạt, chủ động nhằm sớm phát huy mô hình kinh tế tuần hoàn theo cấp độ phù hợp ở các ngành, lĩnh vực, địa phương”.

Bà Minh cho rằng, do kinh tế tuần hoàn gắn với tư duy thiết kế mới, có ứng dụng đổi mới sáng tạo và liên quan đến nhiều mảng chính sách khác nhau, cách tiếp cận tuần tự, truyền thống nhằm hoàn thiện các nội dung chính sách liên quan là cần thiết, song không đủ. Đặc biệt, bối cảnh phục hồi kinh tế của đất nước nói chung và khó khăn nghiêm trọng đối với các ngành kinh tế (nông nghiệp, công nghiệp, năng lượng, vật liệu xây dựng) trong các tháng đầu năm 2023 nói riêng cũng đòi hỏi phải nhanh chóng tạo thêm động lực mới cho doanh nghiệp, nhà đầu tư, người lao động thông qua các chính sách thúc đẩy “phục hồi xanh”.

“Việc sớm hình thành một cơ sở pháp lý đủ vững chắc cho phát triển kinh tế tuần hoàn cũng sẽ giúp cụ thể hóa các nội dung hợp tác quốc tế liên quan đến kinh tế tuần hoàn (chuyển đổi năng lượng xanh, nông nghiệp,…) mà lãnh đạo cấp cao đã trao đổi và nhấn mạnh với các đối tác song phương và đa phương. Theo đó, nội dung xây dựng Nghị định về cơ chế thử nghiệm phát triển kinh tế tuần hoàn nhằm tạo lập khung thử nghiệm chính sách cho phát triển kinh tế tuần hoàn ở một số ngành, lĩnh vực có nhiều tiềm năng chính là một yêu cầu quan trọng", bà Minh nhấn mạnh.

Để hiện thực hoá lợi ích từ kinh tế tuần hoàn

Ông Nguyễn Anh Dương, Trưởng ban Ban Nghiên cứu tổng hợp của CIEM cho biết phát triển kinh tế tuần hoàn nhằm tạo động lực cho cho đổi mới sáng tạo và cải thiện năng suất lao động... góp phần đạt được thịnh vượng về kinh tế, bền vững về môi trường và công bằng về xã hội; hướng tới nền kinh tế xanh, trung hòa carbon và đóng góp vào mục tiêu hạn chế sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu.

Tuy vậy, Việt Nam cũng đang phải đối mặt với những thách thức không nhỏ về cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu. Những thách thức này trở nên phức tạp hợp trong bối cảnh Việt Nam cũng đang tiếp tục quá trình tăng dân số và đô thị hóa, quá trình công nghiệp hóa song còn chậm chuyển đổi từ cách tiếp cận kinh tế tuyến tính truyền thống kéo theo những hệ lụy ngày càng nghiêm trọng đối với nguồn cung tài nguyên, lượng chất thải lớn, an ninh môi trường và an ninh nguồn nước.

Ông Dương cho rằng những thách thức đó đặt ra yêu cầu Việt Nam cần phải nhìn nhận nghiêm túc hơn về yêu cầu phát triển bền vững, tăng cường mức độ độc lập, tự chủ của nền kinh tế và sức chống chịu của chuỗi cung ứng...; trong đó, việc thúc đẩy việc phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn là một trong những giải pháp và hướng đi quan trọng phù hợp với định hướng mà nhiều quốc gia trên thế giới đang tiếp cận và chuyển đổi.

Chuyên gia đề xuất thúc đẩy phát triển thị trường trái phiếu xanh, cổ phiếu xanh và tín dụng xanh.

Theo ông Nguyễn Anh Dương, trong các nền kinh tế sử dụng nhiều tài nguyên, việc chuyển đổi theo hướng kinh tế tuần hoàn có thể mang lại nhiều cơ hội theo đuổi đa dạng hóa kinh tế và tiếp cận các thị trường có giá trị cao hơn.

Ông cũng cho rằng tư duy mở hướng mạnh mẽ tới khía cạnh “kinh tế” trong kinh tế tuần hoàn có ý nghĩa rất quan trọng. Từ đó, có cách tiếp cận kinh tế tuần hoàn một cách tổng thể nhất, với hệ thống khung khổ pháp lý hoàn chỉnh, để đạt được một hệ thống chính sách hoàn thiện.

Vì vậy, CIEM đề xuất tiến hành trên 4 nhóm ngành: Nông lâm nghiệp, công nghiệp, vật liệu xây dựng và năng lượng. “Điều quan trọng nhất là các ngành cần vượt qua khỏi tư duy truyền thống, tránh tình trạng ngành nào chỉ quan tâm đến việc của ngành đó. Mô hình kinh tế tuần hoàn không thể tách rời từng thành phần, mà cần sự kết hợp trong cả nền kinh tế.

Xác định chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tham gia thực hiện dự án kinh tế tuần hoàn là rất cần thiết, CIEM đề xuất 6 nhóm chính sách thử nghiệm: Chính sách khu công nghiệp - khu kinh tế, chính sách phân loại xanh, chính sách tư vấn công nghệ - chuyển giao công nghệ, chính sách tín dụng xanh - trái phiếu xanh, chính sách đào tạo lao động và chính sách đất đai.

Đồng tình với quan điểm của CIEM, ông Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Chiến lược thương hiệu và cạnh tranh, cho rằng bài học kinh nghiệm đặt ra là cần sớm có sandbox thử nghiệm cho cơ chế huy động vốn trong kinh tế tuần hoàn. Cũng theo ông Thành, các phương thức cấp vốn truyền thống sẽ không còn nhiều phù hợp trong bối cảnh mới.

Chuyển động tài chính xanh của Việt Nam thời gian qua đã đạt một số tín hiệu tích cực. Từ năm 2021, Việt Nam tham gia các tiêu chuẩn trái phiếu xanh, bền vững ASEAN. Tín dụng xanh từ 2017-2022 tăng 22%/năm, dư nợ được đánh giá rủi ro có tính đến ESG chiếm gần 20% dư nợ nền kinh tế.

“Việt Nam cần đẩy nhanh hoàn thiện cơ chế, chính sách, kể cả sandbox cho các mô hình kinh doanh mới, thúc đẩy phát triển thị trường trái phiếu xanh, cổ phiếu xanh và tín dụng xanh. Cần xem xét thành lập ngân hàng đầu tư xanh như ở một số quốc gia hay hình thành quỹ tài chính - tín dụng xanh để cấp vốn xanh cho các dự án quan trọng.’ – ông Thành nói.

Ông Dennis Quennet, Giám đốc Chương trình cải cách kinh tế xanh, Tổ chức phát triển quốc tế Đức (GIZ) chia sẻ: “Từ kinh nghiệm của Chính phủ Đức, chúng tôi đã áp dụng các ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn và ngược lại tăng thuế đối với những doanh nghiệp không đi đúng đúng hướng. Cá nhân tôi thấy rằng nếu có thể áp dụng ưu đãi thuế đối với những doanh nghiệp kinh doanh là cách tốt nhất khuyến khích họ”.