Giá thành và những bất cập

Tại Tọa đàm, ông Nguyễn Thế Hữu, Phó Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực (Bộ Công Thương), đã chia sẻ về cơ cấu giá thành và quy trình thẩm tra giá điện. Theo ông Hữu, giá điện được tính toán theo Quyết định 05/2024 của Thủ tướng Chính phủ.

Bộ Công Thương, phối hợp cùng Bộ Tài chính và các đơn vị liên quan kiểm tra chi phí sản xuất kinh doanh điện của EVN dựa trên các báo cáo kiểm toán độc lập.

Để đảm bảo tính khách quan và minh bạch, đoàn kiểm tra liên ngành, bao gồm các đại diện từ nhiều bộ, ngành và hiệp hội liên quan đã tham gia vào quá trình kiểm tra thực tế.

Ông Nguyễn Thế Hữu, Phó Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực

Theo báo cáo của EVN và trong quá trình kiểm tra năm vừa qua, giá nhiên liệu đầu vào cho sản xuất điện gồm giá than, dầu, khí, tỷ giá ngoại tệ đều tăng cao do biến động của tình hình chính trị xã hội toàn thế giới cùng với ảnh hưởng của hiện tượng El Nino khiến cơ cấu nguồn điện biến động theo hướng bất lợi. Các nguồn cho điện giá rẻ như thủy điện giảm.

Trong khi đó, nhu cầu điện của Việt Nam tăng cao, xấp xỉ 10-11%, như vậy, ngoài các nguồn điện rẻ đã sử dụng hết, chúng ta tiếp tục sử dụng nguồn tăng thêm có giá cao hơn… Tất cả những yếu tố đó dẫn tới chi phí phát điện tăng cao.

Trong bối cảnh đó, EVN cùng các đơn vị thành viên đã thực hiện một số giải pháp để tiết kiệm, tiết giảm, tối ưu hóa chi phí, như tiết kiệm 10-15% các chi phí định mức thường xuyên, tiết giảm 20-50% chi phí sửa chữa lớn; đồng thời phát động tiết kiệm điện tại EVN và các đơn vị thành viên. Tuy nhiên, do cấu trúc giá thành tăng quá cao nên dẫn tới chi phí sản xuất điện của EVN tăng cao.

Theo đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, việc công bố giá thành điện năm 2023 với các nguyên tắc, cách thức… đã tuân thủ các quy định hiện hành. Tuy nhiên, giả sử các bên sản xuất, phân phối, bán lẻ điện đã nỗ lực hết sức để tiết giảm chi phí nhằm có mức giá điện hợp lý nhất, nhưng giá bán điện vẫn thấp hơn giá thành sản xuất, giá thành phân phối thì rõ ràng đây là một bất cập.

Ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội tham gia tọa đàm theo hình thức trực tuyến

“Đối với điện, chúng ta không chỉ nói về giá cả, giá thành mà cả vấn đề an ninh năng lượng, ổn định trong cung ứng điện đều rất quan trọng. Nếu như giá bán điện thấp hơn giá sản xuất và nhà sản xuất vẫn bán bằng chi phí sản xuất thì thiệt hại dồn lên nhà phân phối. Như vậy, không công bằng đối với nhà phân phối. Nếu giá điện có lợi cho một nhóm đối tượng này thì vô hình trung cái lợi đó lại trở thành thiệt hại của người khác”, ông Hiếu nói.

Vị này lấy ví dụ, trong nỗ lực của nhà phân phối nhằm giảm giá mua điện thì lại ảnh hưởng đến nhà sản xuất điện và về lâu dài, không thúc đẩy sản xuất điện, ảnh hưởng đến an ninh, ổn định cung ứng điện. Như thực tiễn thời gian qua, có thời điểm không ổn định nguồn cung điện thì thiệt hại chung cho nền kinh tế, cho người dân, doanh nghiệp. Do đó về lâu dài, câu chuyện này cần giải quyết một cách triệt để.

Đồng tình với các nhận định trên, ông Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) cho biết, qua số liệu kiểm tra liên ngành được công bố thì giá thành điện là 2.088 đồng/KWh và giá bán bình quân 1.953 đồng/KWh.

“Tức là giá thành điện đã cao hơn giá bán điện bình quân là 6,92%. Đây là tình trạng “mua cao, bán thấp”, đầu vào thì theo thị trường nhưng đầu ra chúng ta lại không quyết đủ theo các chi phí mà đã tính đúng, tính đủ, hợp lý, hợp lệ trong quá trình sản xuất kinh doanh điện. Điều này gây ra rất nhiều hệ lụy cho ngành điện, cho các ngành sử dụng điện và cho cả nền kinh tế”, ông Thỏa chia sẻ.

Bù đắp chi phí hợp lý và Nhà nước điều tiết bằng các công cụ thị trường

“Chúng ta phải nhìn thẳng vào sự thật để giải quyết”, ông Nguyễn Tiến Thỏa nhấn mạnh và cho rằng, việc áp dụng giá thị trường cho điện là cần thiết, và cần xóa bỏ mọi rào cản để bảo đảm cho giá điện minh bạch theo cơ chế thị trường.

Chuyên gia này cũng cho rằng, các chủ trương, chính sách của Bộ Chính trị, Chính phủ đã quy định rõ điều này, đặc biệt là Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/02/2020.

“Về chủ trương điều hành, để giải quyết các bất cập theo tôi phải bám vào các quy định của pháp luật hiện hành. Nguyên tắc tối thượng của điều hành giá điện là phải bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất hợp lý, hợp lệ đã được tính đúng, tính đủ. Nếu chúng ta làm được điều này thì không có hệ quả lỗ của ngành điện, không có việc lỗ để bao cấp cho nền kinh tế. Đồng thời, thu hút đầu tư để phát triển nguồn lưới điện cũng thuận lợi hơn. Việc tính đúng, tính đủ thì không phải EVN tính bao nhiêu cũng được mà có cơ chế, quy định của Nhà nước”, ông Thỏa nêu quan điểm.

Ông Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá

Bên cạnh đó, chuyên gia này cũng đề xuất, Nhà nước điều tiết giá điện bằng các công cụ của thị trường. Đó là các loại thuế, phí, các loại quỹ để điều tiết gián tiếp vào yếu tố hình thành giá điện, từ đó có một mức giá điện bảo đảm hài hòa được lợi ích của các bên tham gia thị trường điện, thay vì Nhà nước can thiệp trực tiếp vào giá thành.

Ngoài ra, giá điện cũng phải tách bạch phần chính sách an sinh xã hội, chính sách hỗ trợ đối với người nghèo ra khỏi chính sách giá điện và giải quyết bằng chính sách khác như hỗ trợ trực tiếp cho hộ nghèo. Như vậy thì đối tượng thuộc diện chính sách xã hội vẫn được Nhà nước quan tâm hỗ trợ, trong khi giúp bảo đảm giá điện sẽ minh bạch hơn.

Về dài hạn, cần phải nhanh chóng sửa cơ chế chính sách giá điện trong Luật Điện lực. Lần này trong Luật Điện lực (sửa đổi), nguyên tắc điều hành giá như thế nào, căn cứ điều hành giá như thế nào, quy trình điều hành giá ra sao... phải rất mạch lạc. Như vậy, với tầm nhìn dài hạn mới có thể xử lý được những yêu cầu đặt ra đối với một trong những vấn đề cốt lõi của ngành điện, đó chính là giá điện, theo ông Thỏa.

Đồng tình quan điểm trên, TS. Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh cho rằng, ngành điện lực Việt Nam đang hướng tới mục tiêu Net Zero và phát triển bền vững, đòi hỏi cải cách giá điện để tạo nền tảng cho việc chuyển đổi năng lượng theo hướng đưa nhiều hơn các nguồn điện tái tạo vào cơ cấu sản xuất điện.

Tuy nhiên TS. Hà Đăng Sơn lưu ý rằng mặc dù năng lượng tái tạo như điện gió và điện mặt trời có giá thành rẻ hơn so với điện than và điện khí, nhưng vẫn gặp thách thức lớn về tính ổn định do phụ thuộc vào thời tiết, do đó cũng khó bảo đảm an ninh năng lượng hơn nếu so với nguồn thủy điện, nhưng lại gần như đã cạn kiệt.

Trong bối cảnh đó, để cân đối giữa việc bảo đảm nguồn cung điện và lợi ích của các nhà đầu tư, EVN có vai trò quan trọng trong việc duy trì nguồn điện ổn định, nhất là trong các tình huống biến động khó lường.

Theo chuyên gia này, các yếu tố kinh doanh như điều chỉnh giá điện nên để thị trường quyết định, cho phép các doanh nghiệp tư nhân đàm phán và điều chỉnh giá một cách linh hoạt.

Ông Sơn cũng đề xuất giá điện có thể thay đổi theo thời gian, tương tự như cơ chế giá xăng dầu, với xu hướng chung là tăng lên do các yếu tố như chi phí sản xuất, tỷ giá, và giá nguyên vật liệu tăng cao.