Để đạt được mục tiêu đến 2030, 50% xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh, Nhà nước và doanh nghiệp cần tiến hành nghiên cứu chi tiết để đánh giá các khó khăn, thách thức, các khoảng trống hiện nay để xây dựng một lộ trình chuyển đổi toàn diện, từng bước, phù hợp với đặc thù các địa phương, năng lực của các doanh nghiệp.

Đầu tư, thay thế 12.000 xe buýt chạy năng lượng xanh

Kết quả khảo sát tại 5 thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng và Cần Thơ của Viện Chiến lược và phát triển Giao thông Vận tải cho thấy, thị phần vận tải hành khách công cộng tại Hà Nội hiện nay đạt khoảng 15%, trong đó bằng xe buýt đáp ứng khoảng 8-9%. Tại Thành phố Hồ Chí Minh đạt khoảng 9,5%, trong đó xe buýt đáp ứng khoảng 7,5%. Các thành phố Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ chỉ đạt xấp xỉ 1%.

Cả nước hiện có 854 tuyến với tổng chiều dài mạng lưới buýt 32.344km. Có hơn 8.500 xe buýt, trong đó buýt nhỏ 2.027 xe (chiếm 23,8%), buýt trung bình 5.179 xe (đạt tỷ lệ 60,9%), buýt lớn 1.300 xe (chiếm 15,3%). Tuy nhiên, số xe buýt thân thiện môi trường chiếm tỷ lệ nhỏ, chỉ 849 xe; trong đó buýt sử dụng nhiên liệu sạch CNG 702 xe (chiếm 82,7%), buýt điện 148 xe (đạt 17,4%).

Tại Hà Nội, số liệu báo cáo của Trung tâm Quản lý giao thông công cộng thành phố Hà Nội (Sở Giao thông Vận tải Hà Nội) cho thấy, toàn thành phố hiện có 130 tuyến buýt trợ giá với tổng cộng 1.966 xe. Trong số này, xe buýt sử dụng năng lượng xanh là 220 xe, chiếm 11% cơ cấu đoàn phương tiện, bao gồm 81 xe buýt điện của Công ty Trách nhiệm hữu hạn Dịch vụ vận tải sinh thái Vinbus; 139 xe buýt sử dụng nhiên liệu sạch (khí nén CNG) của Công ty Trách nhiệm hữu hạn Du lịch, dịch vụ xây dựng Bảo Yến. Số lượng xe buýt sử dụng dầu diesel chiếm tỷ trọng lớn với 1.746 xe (89%).

Theo các quy hoạch, kế hoạch phát triển vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt trên toàn quốc, giai đoạn 2022-2025 cần đầu tư, thay thế đoàn phương tiện buýt ước khoảng 5.000-5.800 phương tiện và giai đoạn 2026-2030 ước khoảng 5.500-6.000 phương tiện.

Để đạt được mục tiêu đến 2030, 50% xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh theo Quyết định 876/QĐ-TTg ngày 22/7/2022 phê duyệt Chương trình hành động, lộ trình chuyển đổi năng lượng xanh, phía Viện Chiến lược và phát triển Giao thông Vận tải nhìn nhận, vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt cần tiếp tục đầu tư phát triển mạnh mẽ, xác định là loại hình vận tải công cộng chủ đạo.

Chuyển đổi từng bước

Tuy nhiên, Viện Chiến lược và phát triển Giao thông Vận tải cũng chỉ ra những khó khăn khi nhu cầu thay thế đoàn phương tiện sẽ ngốn nguồn lực đầu tư rất lớn. Trong khi đó, phương tiện buýt điện, chi phí đầu tư phương tiện có giá thành rất cao, hệ thống hạ tầng trạm sạc còn hạn chế. Hiện chưa có đơn giá định mức cho loại hình phương tiện này, chưa có các chính hỗ trợ về vốn vay cho doanh nghiệp đầu tư buýt điện, chưa có quy hoạch hạ tầng mạng lưới trạm sạc...

Đối với phương tiện buýt CNG đã có bộ định mức kinh tế, kỹ thuật, đơn giá, tuy nhiên mới chỉ đảm bảo tối thiểu cho quá trình vận tải, còn một số hạng mục chưa được đưa vào đơn giá; chính sách hỗ trợ 50% lãi vay vốn ngân hàng để đầu tư mua sắm phương tiện còn một số vướng mắc trong thẩm quyền phê duyệt dự án đầu tư phương tiện; những khó khăn về quỹ đất để xây dựng bãi đỗ, depot, trạm nạp khí và nguồn cung khí CNG chưa ổn định.

Do đó, cơ quan này khuyến nghị Nhà nước và doanh nghiệp cần tiến hành nghiên cứu chi tiết để đánh giá các khó khăn, thách thức, các khoảng trống hiện nay để xây dựng một lộ trình chuyển đổi toàn diện, từng bước, phù hợp với đặc thù các địa phương, năng lực của các doanh nghiệp, hợp tác xã vận tải hiện nay và xây dựng các cơ chế, chính sách khuyến khích, ưu tiên đầu tư nhằm tháo gỡ khó khăn và thách thức hiện nay.

Nhằm xây dựng lộ trình triển khai, Trung tâm Quản lý giao thông công cộng thành phố Hà Nội đã đề xuất Sở Giao thông Vận tải Hà Nội kế hoạch chuyển đổi theo nguyên tắc các tuyến buýt mở mới yêu cầu sử dụng phương tiện điện, năng lượng xanh. Dự kiến, số lượng phương tiện cho các tuyến buýt mở mới giai đoạn 2023-2030 là 4.800 xe (mỗi năm 600 xe).

Đối với các tuyến buýt đến năm 2025 hết hạn thầu (phải đấu thầu lại), nếu phương tiện hoạt động trên 10 năm phải thay xe mới sử dụng năng lượng điện, năng lượng xanh. Trường hợp xe hoạt động từ 10 năm trở xuống (tính theo năm sản xuất) được phép sử dụng tối đa đến 10 năm, sau đó thay phương tiện mới theo đúng yêu cầu. Tổng cộng trên 1.700 xe trên 111 tuyến sử dụng dầu diesel sẽ được chuyển đổi sang xe sử dụng năng lượng điện, năng lượng xanh trong giai đoạn từ năm 2025-2035.