Các đối tượng “sống bằng sách lậu” không ngừng bàn mưu tính kế để móc nối in ấn, phát hành sách giả, sách lậu. Không chỉ bày bán công khai tại một số nơi, sách giả bước vào cả thư viện, trường học. Thậm chí họ còn ngang nhiên quảng cáo, bán sách lậu, sách giả kém chất lượng trên các sàn thương mại điện tử. Đặc biệt là khi nhiều người tiêu dùng có thói quen mua sách qua mạng sau mấy năm dịch bệnh Covid-19, thì các đối tượng bán sách giả, sách lậu càng được thể tung hoành. Có thời điểm, một số đơn vị xuất bản chính thống đã phải liên kết nhau lại và lập hồ sơ tới gần 50 địa chỉ facebook bán sách giả.

Công ty sách First News - Trí Việt là thương hiệu có nhiều đầu sách nổi tiếng bán chạy bị làm giả hàng loạt và phát hành công khai ở Hà Nội cũng như khắp các tỉnh thành và đưa lên hàng trăm fanpage, sàn thương mại điện tử. Đỉnh điểm khi phát hiện Lazada cố tình phớt lờ cảnh báo bày bán 3 phiên bản sách giả công khai với số lượng lượng lớn, First News đã lập hàng chục vi bằng chính thức nộp đơn khởi kiện Lazada - Alibaba. Các đầu sách bị làm giả của đơn vị này đã lên tới hàng trăm tựa sách. Trong đó hầu hết là những tác phẩm nổi tiếng, được bạn đọc yêu thích, như: "Muôn kiếp nhân sinh", "Hành trình về Phương Đông", bộ sách "Hạt giống tâm hồn", "Đắc nhân tâm", "Quẳng gánh lo đi và vui sống", "Nghĩ giàu - làm giàu", "Đi tìm lẽ sống"... Đại diện First News - Trí Việt từng “tiết lộ”: Có lần, đơn vị thử đặt một cách ngẫu nhiên 172 đơn hàng mua sách giảm giá hơn 50% trên Lazada và các trang mạng bán hàng khác, thật đau lòng khi mở ra thì tất cả đều là sách giả.

Một số tựa sách bị làm giả của First News - Trí Việt

Bên cạnh đó, nhiều đầu sách bán chạy khác của các đơn vị xuất bản, phát hành như Nhà xuất bản (NXB) Trẻ, NXB Kim Đồng, NXB Giáo dục Việt Nam; Nhã Nam, Tân Việt, Đông A… đều bị in lậu, làm giả. Các đối tượng thường nhằm vào những cuốn sách đang bán chạy, hoặc các tựa sách có thể bán lâu dài để làm lậu. Ví dụ như bộ sách “Kính vạn hoa” của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, bộ sách của nhà văn Mario Puzo - tác giả “Bố già”, hay những tựa sách bán chạy như: “Nhà giả kim”, “Cây cam ngọt của tôi”, “Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian”…

Ông Nguyễn Văn Phước - Tổng Giám đốc First News - Trí Việt từng tỏ ra ngao ngán: “Một cuốn sách thật muốn được xuất bản phải trải qua hàng chục khâu kiểm duyệt chặt chẽ mới được in, phát hành - còn sản xuất, phát hành sách giả ở Việt Nam sao quá dễ dàng?”.

Tại Hội thảo khoa học quốc tế với chủ đề "Bảo vệ bản quyền sách trên không gian mạng" mới đây, bà Phan Thị Thu Hà - Giám đốc NXB Trẻ, cung cấp số liệu nghiên cứu của Media Partners Asia, năm 2022, Việt Nam đứng thứ ba trong khu vực (sau Indonesia và Philippines) về tỷ lệ vi phạm bản quyền trên không gian số, đứng thứ nhất về số người (khoảng 15,5 triệu người) xem bất hợp pháp làm thất thoát khoảng 348 triệu USD. Theo bà Hà, có 3 hình thức vi phạm bản quyền chính trên mạng. Một là sao chép các nội dung, sau đó đăng tải trên website, mạng xã hội. Nhiều độc giả có xu hướng thích dùng nội dung không có bản quyền này, do có nhiều website lậu, diễn đàn cung cấp với giá rẻ, thậm chí miễn phí. Hai là bán sách lậu thông qua mạng xã hội và các sàn thương mại điện tử. Giá sách giả được bán chỉ bằng một nửa, thậm chí 1/3 sách thật. Ngoài thiệt hại tới các đơn vị xuất bản, độc giả cũng mua phải sản phẩm kém chất lượng, nhiều lỗi sai. Do sách được bán online, độc giả nhận rồi mới phát hiện. Ba là livestream theo hình thức tóm tắt, đánh giá (review) sách. Theo thông lệ, việc quảng cáo chỉ được sử dụng khoảng 10% nội dung tác phẩm, nhưng nhiều người đã đọc toàn bộ nội dung sách nhằm tăng tương tác.

Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh - người có nhiều đầu sách bị in lậu trong vòng 20 năm qua, cũng cho rằng, sách giả, sách lậu là một thứ bệnh “trầm kha”. Ông ví rằng sách giả, sách lậu “như căn bệnh mãn tính, từng ngày làm mưng mủ tâm hồn bạn đọc và hủy hoại những gì tốt đẹp nhất mà các nhà văn hóa, các nhà giáo dục muốn đem lại cho đời sống tinh thần của con người”.

Dưới góc nhìn của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, hiện nay nạn sách giả, sách lậu “giống như một thứ virus, một thứ dịch bệnh bào mòn sức khỏe văn hóa, sức khỏe tinh thần của cộng đồng”, nhà văn nói, đồng thời cho rằng, nhìn xa hơn, nạn sách giả, sách lậu còn làm xấu hình ảnh của đất nước, làm ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh nói chung và kinh doanh văn hóa nói riêng. “Việc dẹp được tệ nạn này sẽ cho thấy năng lực quản lý và quyết tâm của Nhà nước trong việc trong sạch hóa môi trường văn hóa và kinh doanh”, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh nói thêm.

Cũng theo nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, nếu muốn giúp trẻ em thích đọc sách, trước khi nói đến những kế sách cao xa, việc đầu tiên chúng ta cần làm là tạo ra môi trường lành mạnh để các em được mua và đọc sách thật. Chúng ta không thể xây dựng văn hóa đọc bằng cách để phát tán ngày càng nhiều sách giả, sách lậu, sách vi phạm bản quyền, vi phạm luật pháp, vi phạm các công ước quốc tế. Văn hóa đọc không thể xây dựng trên nền tảng phản văn hóa.

Nhưng rõ ràng, không thể “đổ lỗi” cho độc giả. Cũng không nên kỳ vọng quá nhiều vào việc “độc giả phải trở thành người tiêu dùng thông thái”. Bởi một khi các đối tượng xấu muốn trục lợi từ việc in ấn, phát hành sách lậu, sách giả thì họ sẽ nghĩ ra “trăm phương ngàn kế” để thu hút độc giả, đánh vào tâm lý thích mua sách “sale off”, sách đồng giá, sách thanh lý... Theo nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, chỉ có các cơ quan chức năng quản lý về kinh tế và văn hóa mới có đủ công cụ để trấn áp tệ nạn này, bởi vì không ai có thể "chống giặc bằng tay không". “Tôi hy vọng các nhà thực thi luật pháp nghiêm minh hơn và các nhà làm luật cần phải rà soát lại hành lang pháp lý để điều chỉnh tội danh và khung hình phạt đối với các đơn vị làm sách giả, sách lậu sao cho đủ sức răn đe”, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh bày tỏ.